Sukobi oligarskih klanova i uplitanje imperijalističkih sila Ukrajinu su 2014. godine uvukli u građanski rat. Sveprisutna nacionalistička histerija i dalje odvlači pažnju od surovih neoliberalnih mera za koje se zalažu i pro-ruska i pro-evropska desnica. One za sada deluju kao jedine dve političke opcije prisutne u Ukrajini. Gde je ukrajinska levica, kakvu alternativu ona može da ponudi i koje joj sve prepreke stoje na putu? Aleksa Tomić piše o toku sukoba i ulozi ukrajinske levice.
Nakon sticanja nezavisnosti 1991. godine, u Ukrajini su nastale dve mejnstrim „leve“ partije: Komunistička partija Ukrajine (KPU) i Socijalistička partija Ukrajine (SPU). Obe su bile i ostale u potpunosti odsečene od jedva postojećeg radničkog pokreta. Tokom neoliberalne, pro-zapadne vlade Leonida Kučme, formirale su opozicioni blok – doduše, ne na bazi otpora privatizacijama, već oko ideologije sovjetskog nekro-patriotizma i pro-ruske geopolitičke orijentacije.
Na predsedničkim izborima 1999. godine, predsednik KPU, Petro Simonenko, osvojio je 38% glasova, što i dalje nije bilo dovoljno da porazi Kučmu. Početkom 2000-tih obe partije doživljavaju drastičan pad popularnosti (obe padaju na ispod 5%), ali konačno počinju da se pojavljuju i razne anarhističke, trockističke, levo-komunističke, feminističke, autonomističke, ekološke i LGBTQ organizacije.
Kako bi istakli razliku između ovih organizacija i post-staljinističkih partija, mediji za njih koriste izraz „nova levica“, ignorišući činjenicu da se taj termin odnosi na konkretnu političku tradiciju, kojoj ne moraju nužno da pripadaju svi ukrajinski levičari i levičarke koji ne vole KPU i SPU.
Svesne svog poprilično malobrojnog članstva i uticaja, ove organizacije su održavale veoma blisku saradnju, ali su i na zajedničkim protestima u Kijevu (koji broji tri miliona stanovnika) retko okupljali preko 2000 ljudi. Mlađi aktivisti i aktivistkinje koji su izašli iz KPU su 2010. godine zajedno sa dve trockističke organizacije, Radničkom slobodom (sekcija AWL) i Radničkim otporom (sekcija CWI), formirali blok koji su nazvali Marksistička organizacija. Te godine za predsednika je izabran pro-ruski orijentisani nekadašnji premijer, Viktor Janukovič. Godinu dana kasnije nastaju anarhistička platforma pod nazivom Autonomna akcija i anarhistički sindikat Direktna akcija.
Sredinom Janukovičevljevog predsedničkog mandata Ukrajina se sve intenzivnije polarizuje na pro-evropski i pro-ruski tabor. Već početkom 2012. godine, Marksistička organizacija se cepa na dve organizacije. Tada nastaju Borotba (pro-ruska organizacija koja se u velikoj meri približava KPU) i Leva opozicija (organizacija koja je supotstavljena i pro-ruskoj i pro-evropskoj strani).
Nakon što je 21. novembra 2013. godine Janukovič odbio da potpiše trgovinski sporazum sa Evropskom unijom, izbijaju protesti pro-evropske desnice i nastaje pokret oko trga Majdan. Borotba, zajedno sa režimskom KPU i SPU veoma otvoreno staje na stranu Janukoviča, dok ostatak levice ne zauzima strane. Vremenom se Majdan pretvorio u široki anti-vladin pokret, koji je svoje zahteve fokusirao na smanjenje korupcije i policijske brutalnosti. U januaru 2014. godine, Janukovičeva vlada donosi protiv-ustavni „anti-protestni zakon“, kojim zabranjuje rad mnogim opozicionim organizacijama (između ostalog i radikalno levim), drastično pooštrava cenzuru interneta i ostalih medija (koja je već bila na veoma visokom nivou) i praktično daje odrešene ruke naoružanim anti-protestnim Berkut jedinicama.
Bilo je sasvim dovoljno razloga da se i radikalna levica priključi protestima.
Ukrajinskoj levici je to bilo prvo iskustvo u masovnom pokretu. Bili su svesni da velika većina demonstranata i demonstrantkinja nije politički profilisana i hteli su da iskoriste priliku za izgradnju autentičnog levog pokreta. Na početku su bez problema nosili obeležja i delili propagandni materijal svojih radikalno levih organizacija.
Autonomna akcija je imala značajnu podršku na ulicama, koju su između ostalog uspeli da ostvare koristeći kult ličnosti Nestora Mahna. U Kijevu su uspešno organizovali okupaciju zgrade Ministarstva prosvete, dok su u Harkovu za vreme trajanja protesta skvotirali dva državna objekta. Uspeli su da aktiviraju nekoliko stotina mlađih anarhista i anarhistkinja od kojih su se neki pridružili Autonomnoj akciji, dok su ostali formirali tri različite organizacije koje i dalje imaju dobru saradnju. To su Crna duga (anarhistička platforma), Slobodna zemlja (anarho-primitivistički kolektiv) i Chaotic Good (anarho-nihilistički kolektiv).
Nakon fizičkih napada i pretnji smrću koje su dobijali od strane pripadnika fašističkih organizacija, pokušavali su da guraju svoju političku liniju i emancipuju politički neprofilisane demonstrante i demonstrantkinje a da se ne identifikuju kao članovi i članice levih organizacija. Međutim, ubrzo su uvideli da moraju da se povuku iz pokreta ukoliko misle da sačuvaju žive glave. Fašisti su bili veoma dobro naoružani i organizovani, a imali su i finansijsku podršku pro-evropske desnice koja ih je uspešno koristila kao topovsko meso. Desni sektor je nastao upravo u tim sukobima protiv levice.
Sukob na Majdanu dostigao je vrhunac 18. februara 2014. godine, kada je poginulo 103 ljudi. Ministar policije, Vitali Zaharčenko, potpisao je dekret kojim je policiji dozvolio upotrebu bojeve municije, što je dva dana kasnije predsednik vlade, Vladimir Ribak, poništio i smenio Zaharčenka. Janukovič je, potom, 21. februara potpisao sporazum sa liderima opozicije kojim se Ukrajina vraća na Ustav iz 2004. godine i zakazao vanredne predsedničke izbore za 25. maj. Dan kasnije parlament je izglasao njegovu smenu, za šta je po povratku na stari Ustav ponovo imao ovlašćenja.
Dok su se fašističke organizacije na zapadu zemlje uspostavljale kao glavni autoritet na ulicama, u mnogim gradovima na istoku izbijaju demonstracije na kojima se između ostalog zahteva i ruska vojna intervencija. Pro-ruska desnica je tu imala hegemoniju, ali su se takvim zahtevima priključili i KPU, SPU i Borotba. Ruske trupe prvog marta stižu na Krim i za dan i po, bez ispaljenog metka, preuzimaju kontrolu nad svim vojnim bazama. Pet dana kasnije se, pod zaštitom ruske vojske, organizovao referendum o pripajanju Krima Rusiji. Iako nema preterano pouzdanih podataka o izlaznosti, 96% glasača se izjasnilo za pripajanje Rusiji.
U aprilu počinju pro-ruski protesti u Donjecku, Lugansku, Debaljcevu i Slavnjasku. Pro-ruski pobunjenici (većinom konzervatici/nacionalisti, ali uz učešće skoro 20% staljinista) 16. maja uspevaju da okupiraju ključne državne objekte i uz podršku armije proglase Narodnu Republiku Donjeck. Tri nedelje kasnije se, uz veoma sličan scenario, samoproglašava i Narodna Republika Lugansk. One zajedno formiraju Konfederalnu Republiku Novorusiju, kojoj priželjkuju članstvo u Ruskoj Federaciji.
Pobunjeničke milicije, naoružane staljinističke organizacije i 1200 obučenih vojnika pristiglih iz Rusije su, uz značajnu finansijsku pomoć nekoliko istočnoukrajinskih tajkuna, formirali Oružane snage Novorusije. Od ukupno 29 bataljona, 21 čine konzervativne snage, pet fašističke (u kojima su i dobrovoljci iz Francuske, Mađarske, Bugarske i Srbije) i tri staljinističke (Prizrak, Zarja i 404) u kojima su većinom ljudi iz Borotbe, militanog krila KPU i dobrovoljci iz ruske, post-staljinističke KPRF.
U to vreme se na zapadu Ukrajine formira fašistička paravojna formacija Azov bataljon, koja ubrzo i zvanično postaje deo ukrajinske vojske, unutar koje uživa određenu autonomiju. Azov bataljon je odgovoran za masakr u Odesi, kada je 46 ljudi živo spaljeno u zgradi jednog pro-ruskog sindikata. Oko zapaljene zgrade bilo je okupljeno nekoliko stotina pristalica Desnog sektora, koji su nosili ukrajinske zastave i slike Adolfa Hitlera, Stepana Bandere (ukrajinskog Nedića) i Nestora Mahna (na sličan način na koji srpski fašisti grade kult ličnosti Gavrila Principa, koji se kao ultra-levičar borio protiv austrijskog imperijalizma, ukrajinski fašisti grade kult ličnosti Nestora Mahna, koji je bio ultra-levičar koji se borio protiv ruskog imperjializma). Na samo nekoliko metara od članova Azova koji pale zgradu punu ljudi nalazilo se desetoro dece, između 12 i 16 godina, koja su im punila molotovljeve koktele i mahala ukrajinskim zastavama.
Na predsedničkim izborima koji su usledili, uz izlaznost ispod 42%, pobeđuje pro-evropski konzervativac i tajkun, Petro Porošenko. Nekoliko ranije spomenutih ukranjinskih trockističkih i anarhističkih grupa organizuju zajednički protest protiv Porošenkove vlade. Izmađu 300 i 350 aktivista i aktivistkinja su u centru Kijeva, na trgu Majdan, protestovali noseći crvene zastave i slike Lava Trockog, Roze Luksemburg i Nestora Mahna. Nisu bili napadnuti jer ih vlast nije videla kao ozbiljnu pretnju.
Na drugoj strani, kao najuticajniji ljudi u Oruženim snagama Novorusije probili su se Anleksandar Borodai, Pavel Gubarev (obojica Putinovi ljudi), Igor Strelkov (fašista, oficir iz Rusije, 90-tih je blisko sarađivao sa Arkanom i Vladimirom Žirinovskim) i Aleksej Mozgovoj (staljinista, lider Prizrak brigade, bivši ukrajinski oficir, sada član KPU koji blisko sarađuje sa Zjuganovim i Limonovim). Nakon nekoliko meseci Borodai, Gubarev i Strelkov vraćaju se u Rusiju, pa Mozgovoj postaje de facto lider Oružanih snaga Novorusije i glavni pregovarač tokom sastanaka sa Kijevom.
Nakon što ga je u maju ove godine ubila ukrajinska obaveštajna služba, deo levice na Zapadu počinje da gaji iluzije o tome kako je on zapravo bio levi revolucionar. Jedan od drugova iz Radničke slobode je oko toga rekao: „Mozgovoj bi pre postao novi Kadirov, a ne Če Gevara“. Jedino zajedničko Mozgovoju i Če Gevari je to što su obojica imali bradu, pucali iz kalašnjikova i borili se protiv američkog imperijalizma.
Čitajući tekstove staljinističkih boraca iz Novorusije stiče se utisak da su se u potpunosti uživeli u uloge vojnika Crvene armije iz Drugog svetskog rata u borbi potiv najvećeg zla. Uz njih je i nekoliko boraca iz Španije koji su se uživeli u ulogu Internacionalnih brigada. Tu pojavu kijevska levica naziva roleplay Bolshevism (igranje boljševizma).
Za to vreme je na zapadu Ukrajine odsustvo Borotbe sa leve scene otvorilo prostor za novu partiju. U maju 2014. godine nastala je leva partija Socijalni pokret, građena po ugledu na Sirizu i Podemos. Dve trockističke organizacije, koje su ranije bile u Levoj opoziciji, zajedno sa nekoliko ekoloških, feminističkih, piratskih i LGBTQ organizacija i pokreta pokušavaju da formiraju partiju koja će u parlamentu promovisati kejnzijansku ekonomiju, digitalnu demokratiju, progresivnu socijalnu politiku i otpor i ruskom i zapadnom imperijalizmu. U isto vreme će blisko sarađivati sa samoodrživim komunama, skvoterima, antifa grupama, levim sindikatima itd.
Nova istočnoevropska levica, koja se tek gradi, mora biti suprotstavljena i zapadnom i ruskom imperijalizmu. Iskustva kako Majdana, tako i pobune u Donbasu trebalo bi da su nas naučila da neorganizovana levica može samo da radi u korist desnice, bila ona pro-evropski ili pro-ruski orijentisana. Mir u Donbasu i dalje nije uspostavljen. MMF i EU bezuspešno primoravaju vladu da se obračuna sa korupcijom, mada su je uspešno ubedili da poveća cenu gasa (a samim time i troškove života) za 50%. Rusija je u međuvremenu aneksirala Krim. Glavni uzroci sukoba – neoliberalno restrukturiranje zemlje, ukidanje demokratije i borba za hegemoniju između dva imperijalistička tabora – još su jasnije prisutni nego pre njegovog početka. Šta levica može da ponudi u ovakvim uslovima?
Borotba i ostatak levice iz Donbasa trebalo bi da se odreknu pro-ruskog separatizma i saradnje sa desnicom i umesto toga da zajedno sa Socijalnim pokretom, Levoradikal-om (bordigistička organizacija sa Krima) i raznim anarhističkim organizacijama grade levu platformu na nivou cele Ukrajine. Platforma mora da se gradi oko zajedničkog programa, koji bi u opštim tačkama sadržao: rušenje vlade u Kijevu, nacionalizaciju banaka i krupne industrije, demokratska prava nacionalnih manjina, borbu protiv fašizma, nametanje drastičnih poreskih stopa tajkunima, garantovanje osnovnog prihoda, pozivanje na okupacije fabrika i napuštenih objekata, progresivnu politika po pitanju feminizma, LGBTQ i ekologije.
Sećanje na masakr u Odesi, zaoštravanje socijalnih tenzija i rat koji tinja ispod površine čine ovaj zadatak urgentnim.
Zahvaljujem se na informacijama i uvidima drugovima i drugaricama Iliji Matvejevu, Alekseju Sahinjinu, Eleni Bezrukovoj, Viktoru Šapinovu, Sergeju Kirčuku, Iliji Budraitskisu, Nini Potarskoj, Zaharu Popoviču, Alisi Bondarj, Andreju Mančuku i Vladimiru Iščenku.