Pisati ili govoriti o antifašizmu danas istovremeno znači i pisati ili govoriti o partizanima, najvećem antifašističkom pokretu u istoriji. Svima nama koji/e želimo da fašizam jednom zauvek bude poražen, duh borbe partizana ostaje inspiracija.
I pored toga, godinama unazad ovaj duh borbe trpi konstantne napade od strane nacionalističkih ideologa koji su često i besramni apologeti Mihailovića, Nedića i Ljotića. Ti napadi su otvorili vrata rehabilitaciji ovih ličnosti, ali i njihovih ideja, tu uključujući i fašističke ideje.
Zbog toga je odbrana duha partizanske borbe dužnost svih antifašista danas. Međutim, pitanje je kojim se argumentima koristiti da bi se ovo uradilo.
Kao prvo, potrebno je istaći da je pobeda partizana proistekla iz njihovog uspeha da stvore višenacionalni antifašistički pokret – ali i da su u tome uspeli uprkos početnoj bazi koju su imali u Bosni i Hrvatskoj i koju je većinski činila srpska populacija.
Ustanak Srba protiv ustaških masakriranja koja su usledila nakon nacističke invazije Jugoslavije 1941. godine trebalo je da dovede isključivo do velikosrpske osvete i masakra nad Hrvatima i Bošnjacima, na onaj način na koji je to uradilo četničko rukovodstvo – i koji se, uz Miloševićevu podršku, ponovio pod vođstvom Karadžića i Babića 1990-tih. Ipak, intervencije partizana u Drugom svetskom ratu nisu dozvolile da do toga dođe.
Prihvatajući doslednu politiku međunarodne solidarnosti, partizani su mogli da odvuku svoje srpske saborce iz mraka velikosrpskog nacionalizma u jedinstvo sa njihovim hrvatskim i bošnjačkim susedima.
Na taj način jasno je stavljeno do znanja da Srbi, Hrvati i Bošnjaci mogu da žive zajedno i bore se rame uz rame protiv zajedničkog neprijatelja – fašističkog okupatora i njegovih lokalnih kolaboratora.
Partizani su tvrdili da samo jedinstvo, izgrađeno na međusobnom poštovanju između različitih nacija, može biti efikasan način za borbu protiv fašizma i imperijalizma. Nasuprot tome, razjedinjenost na nacionalnom nivou, bila bi efikasna samo u jačanju fašističkog okupatora, njegovih lokalnih sluga i ubilačke zavadi-pa-vladaj politike.
Noam Čomski je baš iz ovih razloga jednom prilikom izjavio da je suštinska razlika između Jugoslavije iz 40-tih i one iz 90-tih godina ta što je ovoj drugoj nedostajalo bilo šta što bi ličilo na partizanski pokret koji bi se obraćao zajedničkim interesima svih sukobljenih nacija.
Drugo, potrebno je podvući i da su partizani isto tako bili i socijalni pokret koji se zasnivao na klasi seljaka. Ukazujući na zajednički klasni interes svih seljaka koji su za vreme međuratne vlasti Karađorđevića tlačeni i osiromašeni i stoga shvatali potrebu da tu vlast zbace, partizani su bili u stanju da se obrate bilo kom seljaku bilo koje nacionalne pripadnosti.
Ovaj klasni zahtev poslužio je kao politički lepak za partizanski pokret, upravo zbog nadilaženja nacionalnih podela. Zajednički zahtev međunarodne solidarnosti, zasnovan na principu zajedničkih klasnih interesa bio je ključ pobede partizana 1944-45.
Ipak, važno je napomenuti da odbrana duha partizanske borbe nikako ne znači i odbranu staljinističke politike njenog vođstva. Na isti način na koji, bez glorifikovanja autokratske i monarhističke politike Karađorđa i Miloša Obrenovića, mozemo slaviti duh borbe Prvog srpskog ustanka iz 1804. protiv otomanske vlasti, mozemo pristupiti i partizanskom pokretu i Titu.
Na kraju krajeva, mnogi partizani su se borili za besklasno društvo koje im Titova politika nikada nije mogla omogućiti. Umesto toga, titoisti su po modelu Staljinove Rusije izgradili klasno društvo u obliku jednopartijskog državnog kapitalizma, sa državnom birokratijom kao vladajućom klasom. Njihov cilj je bila brza modernizacija Jugoslavije, a ne besklasno društvo. Čak ni na nacionalnom planu nisu ostali dosledni sopstvenim idejama, što pokazuje i njihov neuspeh da kosovskim Albancima obezbede potpunu jednakost.
Zbog toga danas moramo prevazići dokazana ideološka ograničenja tadašnjeg partizanskog vođstva i voditi se duhom borbe partizana i njihovog pokreta.
Ovo u praksi znači izgradnju jedinstva zasnovanog na međusobnom poštovanju svih nacija na Balkanu, a ne samo onih koje su činile bivšu Jugoslaviju. To podrazumeva postavljanje temelja zajedničkih klasnih interesa balkanskih radnika i radnica, jedine društvene sile koja je u stanju da izgradi socijalizam – kroz borbu protiv neoliberalnog kapitalizma, obnovljene pretnje fašizma i imperijalističke kontrole nad Balkanskim poluostrvom. Naoružani/e idejom socijalizma kao demokratije bazirane na radničkim savetima, umesto na jednopartijskoj državnoj kontroli, sve su šanse da možemo nastaviti dalje od mesta na kom su partizani pretrpeli poraz.